Lezing Bart Buelens - sterke staaltjes van astrostatistiek

In de hedendaagse sterrenkunde worden massaal gegevens verzameld. Van miljoenen sterren, sterrenstelsels en andere objecten zijn metingen bekend van lichtkracht, massa, rotatiesnelheid of andere kenmerken. Informatie afleiden uit deze gegevens gebeurt het handigst met behulp van computers, waarbij statistische methoden worden gebruikt. Dit is het vakgebied van de astrostatistiek.

Op deze manier verloopt bijvoorbeeld de zoektocht naar quasars. In een databank met miljoenen hemelobjecten heeft men gezocht naar objecten die anders zijn dan de meeste objecten. Met statistische methoden heeft men voor elk object zo accuraat mogelijk de kans geschat dat het een quasar is. Die objecten heeft men vervolgens meer in detail geobserveerd, met goed resultaat, namelijk de ontdekking van de meest veraf gelegen quasar ooit (de rode stip op onderstaande afbeelding).

Credit: UK Infrared Telescope

Ook voor de geïnteresseerde hobbyist biedt de astrostatistiek tal van mogelijkheden, dit dankzij een recente trend: het publiek beschikbaar maken van astronomische gegevens door instituten als ESA, NASA en betrokken universiteiten. Tijdens zijn lezing geeft Bart Buelens een aantal voorbeelden van publiek beschikbare gegevens, en wat een amateursterrenkundige ermee kan.

Zo zijn er resultaten beschikbaar van een zogenaamde “redshift survey”, waarbij men aan de hand van de roodverschuiving van licht van sterrenstelsels kan bepalen hoever ze van ons af staan. Op die manier krijg je posities van sterrenstelsels in 3D. Een vraag die als amateur is te beantwoorden is of hier structuur in zit die anders is dan willekeurig, de zogenaamde filamenten. Een andere uitdaging is het schatten van de afstand als je alleen metingen van lichtkracht bij verschillende golflengten weet.

Een ander voorbeeld zijn vrij toegankelijke gegevens over alle tot nu toe bekende exoplaneten.

Donkere materie, Credit: kaggle.com.

Ook superboeiend is het project i.v.m. donkere materie waar Bart aan meegewerkt heeft. Professionele organisaties stimuleren bijdragen van het bredere publiek door bv. het organiseren van wedstrijden waarbij de opdracht is een bepaald sterrenkundig rekenprobleem zo goed mogelijk op te lossen. Zo was er een wedstrijd waarbij deelnemers op basis van waarnemingen van de sterrenhemel zo accuraat mogelijk moesten voorspellen waar zich donkere materie bevindt. Via het gravitatielens-effect veroorzaakt donkere materie vervormingen die de sleutel zijn tot de oplossing van dit probleem.

Tot slot geeft de spreker praktische tips over hoe geïnteresseerde amateurastronomen en hobbyisten hun eerste stappen kunnen zetten in dit fascinerende vakgebied.

Bart Buelens studeerde wis- en sterrenkunde aan de KU Leuven en behaalde nadien in het buitenland een master en doctoraat in computerwetenschappen. Hij heeft zich gespecialiseerd in statistische rekenmethoden. Professioneel werkt hij met sociaaleconomische gegevens bij de Nederlandse overheid, als hobbyist met astronomische gegevens – een vakgebied dat binnen de sterrenkunde bekend staat als astrostatistiek. Bart is lid van de International Astrostatistics Association en het Cosmostatistics Initiative, van de Vereniging Voor Sterrenkunde en de lokale kern Vendelinus, ondergebracht bij de Cosmodrome in Genk. Bart is oprichter en beheerder van de website www.astrostatistics.org.

Toegang: 3 euro
Wie lid van MIRA is, kan gratis deelnemen of aan de helft van de prijs.